Kuartango

Trikuharri poligonala da, itxuraz korridorerik gabea. Ganbera 6 lauzaz osatuta dago, eta tumulua zirkularra da, 12 metroko diametroa eta 2 metroko altuera dituena. Aztarna antropologikoak baino ez ziren aurkitu, gaur egun desagertuta daudenak.

Aurkikuntza: Becerro de Bengoa eta Sotero Mantelli (1871)

Indusketa: Ladislao Velasco (1877)

El Montecillo bezala ere ezaguna, bederatzi harlauzaz osatutako kamera hexagonal bat du, zazpi jatorrizko posizioan eta beste bi tumuluaren mendebaldeko aldean kokatuta, estalkiaren zati izan zitezkeenak. Korridore hori, ekialderantz garatuko litzateke, eta, egindako ikerketa geofisikoen arabera, 10 metroko altuera izatera irits zitekeen. Hala ere, oraingoz, osatzen zuten harlauzetako bi baino ez dira berreskuratu.

Tumuluak, jatorrian, oinplano zirkular bat izango lukeen arren, oso deformatua dago nekazaritza lanengatik, agregakinen erauzketagatik, arpilaketengatik, antzinako indusketengatik eta sustraien eraginagatik. Gaur egun, 38 metro neurtzen ditu ekialdetik mendebaldera, eta 15 eta 21 metro artean iparraldetik hegoaldera.

Giza gorpuzki ugariez gain, aurkitutako objektuen artean honako hauek nabarmentzen dira: geometrikoak, ukiturik gabeko laminak, pedunkulu eta hegal punta bat, ukitu-punta lau bat, lepoko ale zirkular batzuk, hezur eta maskor zintzilikariak, palmela motako metalezko punta bat eta zeramikazko zati pila bat.

Berriki egindako indusketek, monumentua, bere bizitza erabilgarrian zehar berritua izan zela aurkitu dute, une bakoitzean erabili zutenen beharretara egokitua izateko: hilobi ganbera buxatu zuten, sarrerako korridorea berreraiki zuten eta tumulua eraberritu zuten.

Mota honetako eraldaketak ohikoak izan ziren eskualdeko megalitismoan, izan ere belaunaldi ezberdinek zuten ikuspegia aldatzen joan zen denborak aurrera egin ahala, liturgiak eta hil errituak ere aldatu ziren bezala.

Aurkikuntza: Obdulio Perea, Ricardo Becerro de Bengoa eta Sotero Manteli (1871)

Indusketa: Ladislao Velasco (1878 edo 1879); Julián Apraiz (1892); Jose Migel Barandiaran eta Juan María Apellániz (1957); AFA (2018-2019)

 

Ukiturik gabeko lamina eta palmela punta

 

 

 

 

 

Zaila da elementu hau trikuharritzat hartzea, soilik hiru harlauza kontserbatzen baitira: erorita dagoen tamaina handiko bat, eta lurrean bertikalean sartutako beste bi txikiago. Tumulua, ordea, oraindik markatuta agertzen da lurrean, baina oso eraldatuta. Oinplano ia zirkularra du, eta ardatzik luzeenak 17, 30 m-ko luzera du.

Berreskuratutako materialen artean, honako hauek nabarmentzen dira: idolo-espatula zati bat, lau angeluko sekzioa eta dekorazio ebakidunak dituen hezurrezko pieza bat eta zeramikazko zati batzuk. Aurkitutako gorpuzkiak nahasita eta hautsita zeuden.   

Aurkikuntza: J.M. Barandiaran (1955)

Indusketa: J.M. Apellániz (1962)

Neurri handiko trikuharria da, zati batean suntsituta dagoena, hegoaldeko zatia desagertu egin baita. Tumuluak 14 m x 20 m-ko oinplano obalatua du, eta 3,3 m-ko altuera.

Barruko egiturak 5,7 m inguruko luzera eta gehienez 2,7 m inguruko zabalera izango luke. Bere altuera 2 edo 2,5 metrokoa izango litzateke.  Zeharkako lauza batek ixten du sarrera. Guztira zortzi harlauza kontserbatzen dira, nahiz eta hegoaldean bederatzigarren bat zegoela jakin, zeina berrerabilia izan baitzen han inguruan etxola bat eraikitzeko 1930. eta 1955. urteen artean.

Trikuharriaren barruan 130 pertsonen hezurrak aurkitu ziren, bai helduenak bai adin txikikoenak. Gorputz asko burua harlauzetarantz eta gorputza kameraren barrurantz zutela kokatu ziren, bata bestearengandik estalkiz bereizitako pisu gainjarrietan jarririk.

Berreskuratutako objektuek trikuharria denbora luzez erabili zela adierazten dute. Hala, harrizko tresnak nabarmentzen dira, hala nola xaflak, karrakagailuak, punta foliazeoak eta gezi puntak pedunkuluarekin eta hegatsekin; apaingarriak, esaterako hezur eta azabatxezko lepoko aleak, edo basurde letaginekin egindako hiru zintzilikario. Gainera, zeramikazko zati batzuk eta kobrezko puntzoi bat aurkitu ziren.

Aurkikuntza: Becerro de Bengoa eta Sotero Mantelli (1871)

Indusketa: Julián Apraiz (1892); Murgiko Pauldarrak (XX. mende hasiera); Jose Migel Barandiaran eta Domingo Fernández Medrano (1955)