Kronologia

Kronologia

Behe Paleolitoko (Goiko Acheul aldiko) industria litiko tailatuak Urrunagan, Mendigurin...

Erdi Paleolitoaren garapena. Gizakien aldizkako okupazioak Arrillor haitzuloan. Murbako “lantegiaren” ustiapena.

Goi Paleolitoko arrastoak Pelbarte eta Arrillor haitzuloetan.

Biztanlegune iraunkorrak Neolitoan.   Ekoizpen ekonomia. Berrikuntzak materialetan (zeramika). Harpeen okupazioa Peña Larga, Los Husos, Montico de Txarratu, Kanpanosten... eta atari zabaleko eremuen okupazioa, etxola txikien bidez.

Neolitoaren amaieran, hileta errituen aldaketak. Taldeko ehorzketak haitzulo, harpe eta lehen trikuharrietan.

Indoeuropeizazioa Brontze Aroaren amaieran eta I. Burdin Aroan. Defentsako kokaguneak Hoyan, Lastrako kastroetan, Atxabalen, Henaion… Artzaintza eta abeltzaintzaren hazkundea. Aldaketak hileta errituetan:  Biltegiko errausketak zulo, tumulu, harrespila eta abarretan.

Zeltiberizaioa II. Burdin Aroan.  Ekoizpen ekonomiaren, hirigintzaren eta merkataritzaren erabateko garapena. Aurrerapen teknologikoak burdingintzan, zeramikan eta bitxigintzan. Hildakoen errausketa kutxa, zuloetan egindako biltegi eta tumuluetan. Historiako lehen tribuen egonkortzea eta, protohistoriaren amaieran, lehen harremanak erromanizazioarekin.

Sertorioren gerra.

Ponpeioren aliatu autrigoiak eta beroniarrak Sertorioren aurka.

Kantabriarrek akitaniarrei lagundu zieten.

Kantabriako gerrak

Araba Hispania Citerior Tarraconensis probintzian zegoen.

Araba zeharkatzen duen erromatarren bidearen egokitzapena; biztanleek kastroak bertan behera utzi eta lautadetara jaitsi ziren.

Erromatarren egituraren araberako nekazaritza etxaldeak sortu ziren.

Klaudioren garaian, Hispania Tarraconensis probintzia conventus direlakoetan banatu zen. Barduliarrak, karistiarrak, autrigoiak eta beroniarrak Kluniako conventus delakoaren mendean.

Galbak soldaduak errekrutatu zituen Hispaniako iparraldean. Handik lasterrera, Cohors I Vardulorum delakoa sortu zen.

Mantibleko zubia eraiki zen.

Antoninoren ibilbidean, Astorga eta Bordele lotzen zituen bidean zeuden Arabako herriak ageri ziren.

Errekaleorren aurkitutako Galiako Postumo enperadorearen miliario edo miliarium delako bat dela eta, pentsatzekoa da Galiako Inperioak lurraldea kontrolatu zuela eta galtzadak egokitzeko lanak ere egin zituela.

Frankoen eta alamanen inbasioa.

Iruñako harresiak eraiki ziren.

Sueboak, Bandaloak eta alanoak Hispanian sartu ziren Araba zeharkatuta.

Bagauda delakoa Ebroko goi eta erdi haranean garatu zen.

Solacuevako (Jokano) altxorra.

Leovigildoren erasoaldia penintsulako baskoien aurka (Victoriacum hiria).

Rekaredoren erasoaldia baskoien aurka.

Austrasiako Teudoberto II.aren eta Borgoñako Teodoriko II.aren espedizioa baskoien aurka. Genial izeneko dux edo buruzagia ezarri zieten.

Frankoniako Dagobertoren esku hartzea Regnum Visigothorum delakoan.

Dagobertoren espedizio handia baskoien aurka.

Lupusen matxinada Akitanian/Baskonian frankoen boterearen aurka.

Klotario III.a merovingioaren zigor espedizioa baskoien aurka.

Bisigodoen azken erasoaldia baskoien aurka. Musulmanen inbasioa.

Musulmanak Ebroko haranean.

Musulmanen lehen espedizioa Arabaren aurka.

Alfontso III.aren kronikan, Asturiasko Alfontso I.aren garaiaz ari dela, adierazten da Arabako biztanleak beti izan direla lurraldearen jabeak.

Hunaldo I.a buru zela, Akitaniako eta Baskoniakoen matxinada Karloman eta Pepin Laburraren aurka, hots, Karlos Martelen semeen aurka.

Asturiasko Fruelaren kanpaina. Fruela Baskoniako Muniarekin ezkondu zen.

Musulmanen erasoaldia Arabaren aurka. Horren ondorioz, zerga ordainarazi zioten lurraldeari.

Abd al-Rahman I.aren erasoaldia baskoien aurka.

Mauregatori ihes eginda, Asturiasko Alfontso II.a Araban ezkutatu zen, amaren familiarekin (Fruela eta Muniaren semea zen).

Musulmanen erasoaldiak Arabako lurretan.

Mu'Awiyaren erasoaldia Araban. Musulmanen porrota Argantzunen.

Valpuestako apezpikutzaren sorrera. Apezpikutza horri atxiki zitzaizkion egungo Arabako lurraldearen mendebaldeko eskualdeak.

Asturiasko Alfontso III.aren erasoaldia Arabako lurretan. Eyloren aipamena (ezagutzen dugun Arabako lehen kondea).

Musulmanen azken erasoaldia geroko Arabako lurraldean.

“Donemiliagako goldea” izeneko agirian, Arabako biztanlegune ugari ageri dira zerrendaturik.

Oinordetzaren krisia Nafarroako erresuman. Alfontso VI.ak Araba, Bizkaia, Durango, Gipuzkoa eta Errioxa erantsi zizkion Gaztelako Koroari.

Kalagorriko apezpikutzak Arabako elizbarrutia erantsi zuen.

Alfontso I.ak, Nafarroako eta Aragoiko erregeak, Araba hartu zuen mendean.

Oinordetzaren krisia gorabehera, Araba Nafarroako erresumarena zen.

Guardiako forua.

Gasteizko forua.

Gaztelako Alfontso VIII.ak Araba, Durango eta Gipuzkoa konkistatu zituen. Gasteizek, Trebiñuk eta Portillak gogor egin zuten aurka, baina, azkenean, erori egin ziren.

Gasteizko sutea. Gasteizko mendebaldearen zabalkundea: Hedegile, Zapatari eta Errementari kaleak eratu ziren.

San Frantzisko eta Santo Domingo komentuak sortu omen ziren.

Barriako Santa Maria monasterio zistertarraren aipamena agiri batean.

Bastidako forua.

Agurain, Korres eta Santikurutze Kanpezuko foruak. Gasteizko hiriaren ekialdeko zabalkundea (Aiztogile eta Pintore eta Judutegi kaleak).

Urizaharrako forua.

Arriagako edo Arabako kofradiaren lehen aipamena.

Gaztelako Marinako hiribilduen ermandadea, ondokoek osatua: Castro Urdiales, Laredo, Santander, Bermeo, Getaria, Donostia, Hondarribia eta Gasteiz.

Arriagako kofradia desegin zen: lurraldea Koroari atxiki zitzaion.

Ingeles, gaskoi eta nafarren armaren erasoaldia Araban Trastamarako Enrike II.aren Gaztelako eta Frantziako indarren aurka. Ariz/Inglesmendiko gudua. Frantsesak eta gaztelauak garaile.

Nafarroako Karlos II.ak egungo Arabako erdialdea eta ekialdea konkistatu zituen.

Mugako ermandadea sortu zen Arabako gaizkileen aurka jarduteko.

Araba Gaztelako Koroan txertatu zen berriro ere. Fernan Perez Aiarakoak forua eman zion Aiaraldeari.

Bi feriaren emakida Gasteizi eta baten emakida Aguraini.

Aialatarren eta Abendañotarren arteko gatazka, Orozkoko jaurerria zela eta.

Arabako lehen ermandadea, Gasteiz, Agurain eta Trebiñuren ekimenez.

Fernan Perez Aiarakoak Gasteizko Santiago ospitalea sortu zuen.

Bando edo leinuei buruzko ordenantzak Gasteizen.

Gaurdaino gorde den Gasteizko Udalaren akten lehen liburua.

Gaztela eta Nafarroaren arteko gerra. Gaztelako soldaduek Guardia hartu zuten.

Gaztelako Joan II.ak hiri agiria eman zion Gasteizi.

“Jende xehearen ermandadeak” sortu ziren Araban.

Gasteizko hiriko sutea: 250 etxe erre ziren.

Gaztelako Joan II.a Ebroz haraindiko ermandade handia eratzen ahalegindu zen, bertan, Araba, Bizkaia, Gipuzkoa, Errioxa, Burgosko iparraldea eta Kantabriako zati bat sartuta.

Arabako ermandadea eratu zen.

Ribavellosako Batzarrek onartutako Arabako ermandadearen koadernoa.

Gasteizko kontzejuaren erreforma. Araba, Bizkai eta Gipuzkoako ermandadeak Gaztelako erresumako Ermandade Santuari atxiki zitzaizkion.

Gaztelako Isabel I.a Gasteiza joan zen eta foruen zina egin zuen.

Guardiako hiribildua eta inguruko herrixkak Arabako Ermandadeari lotu zitzaizkion.

Gasteizko Udalaren ordenantzak.

Gasteizko bizilagunek hiriko sinagogari eraso egin zioten.

Salinas eta Aramaioko kondearen lurrak Arabako Ermandadeari lotu zitzaizkion.

Laudioko harana Arabako Ermandadeari atxiki zitzaion.

Judutarren komunitateak Gaztelatik kanporatu zituzten: Gasteizko judutarrek Judizmendiko hilerria eman zion kontzejuari.

Armentiako kabildoa Gasteiza lekualdatu zen.

Ia laurogeita hamar urte zeuzkala, Lope Lopez Aiarakoak uko egin zion diputatu nagusiaren karguari eta, horren ordez, Diego Martinez Arabakoa jabetu zen karguaz. Guardia Arabari lotu zitzaion.

Gaurdaino gorde den Arabako Batzar Nagusien lehen akta liburua.

Izurria Arabako lurraldean hedatu zen.

Pedro Lopez Aiarakoak, Aguraingo kondeak, Gaztelako komunitateen matxinadan parte hartu zuen.  Diego Martinez Arabakoaren errege armadak matxinada ito zuen.  Errege armadaren garaipena Duranan (1521eko apirilaren 19an).

Utrecheko Adriano kardinal erregeordeak Gasteizko Sokaren Etxean jaso zuen aita santua (Adriano VI.a) izendatuko zutelako albistea.

Karlos V.ak Gasteizko pribilegioen zina egin zuen hirian sartu zen lehen aldiz, “Erregearen zubitik” sartu ere. Era berean, Arabako foruen zina egin zuen. Montehermoso edo Oihaneder jauregia eraiki zen Gasteizen.

Arabak eta Gasteizek ustekida hitzartu zuten -eta erregeak urtebete geroago berretsi zuen- diputatu nagusia eta ermandadeko gainerako karguak izendatzeko. Ustekidak 1804. urtera arte izan zuen indarra.

Karlos I.ak Arabako probintziako ordenantzak berretsi zituen Valladoliden (maiatzaren 8an). Arabako ermandadeak berrosatu ziren eta azken eraketak indarra izan zuen 1840. urtera arte.

Frantzisko Gasteizkoa izeneko legelaria, nazioarteko Zuzenbidean aditua, zendu zen.

Felipe II.ak probintziako foruak berretsi zituen.

Felipe II.ak Añana eta Buradongo gatzagak itxi zituen.

Gasteizek odol garbiko estatutua ezarri zuen karguez jabetzeko.

Gasteizko Udalak hirian finkatzeko baimena ukatu zien josulagunei. 1751. urtera arte, josulagunek ezin izan zuten etxerik hartu Gasteizen.

“Izurri atlantikoa” Arabara heldu zen Castro Urdiales herritik.

Arantzazuko Ama Birjinaren eusko ermandadea sortu zen Liman. Arabar asko hartu zituzten bertan.

Araba eta Gasteiz auzibidetan izan ziren probintziaren titulu eta izendapenaren inguruan. 1621. urtean, epaia Arabaren aldekoa izan zen.

San Martin eta Santa Katalinako batzarren iraupena murrizteko errege agiria argitaratu zen. Agiri horren arabera, lehenengoa azaroaren 18 eta 25 artean egin behar zen eta bigarrena, berriz, maiatzaren 4 eta 8 artean.

Arabako Batzar Nagusien bilkurak San Frantzisko komentuaren barruan ondorio horretarako eraiki zen aretoaren barruan egiten hasi ziren.

Batzar Nagusiek lurraldeko odol garbitasunari buruzko agiri bat onartu zuten; bertan, “arraza txarrak” baztertzeko agindu eman zuten.

Otsailaren 2ko Dekretuak lehen aldiz aitortu zen Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako foraltasunen artek berdintasuna.

Gaztelako Kontseiluak Arabaren aldeko epaia eman zuen. Hori dela bide, ez zuen onartu Laudioko harana Arabatik banantzea, Bizkaiko jaurerriak nahi zuen moduan. Epaia urtebete geroago berretsi zen.

Karlos II.ak, Austriatarren etxeko azken erregeak, Arabako foruak berretsi zituen.

Pedro Ignazio Barrutiakoa jaio zen. Gabon Gaberako Ikuskizuna idatzi zuen Barrutiak, hots, euskaraz idatzitako lehen antzezlana.

Gasteizko hiriak Espainiako Borboien dinastia berriaren tronuratzea (Felipe V.a izan zen erregea) ospatu zuen Campilloko gainean.

Felipe V.ak Arabako foruen zina egin zuen Gasteizen.

Felipe V.ak “foru baimena” eman zion Arabari (abuztuaren 6an).

Gipuzkoak lehendik zeukan forua eman zion erregeak Arabari, Ermandadeko alkate eta epaileek emandako epaiaren aurreko apelaziorik onar ez zedin Valladolideko Kantzelaritzan. Urte horretan bertan, ezarri zen Arabako ermandadeen inguruko auzibideak, apelazioak eta demandak zuzenean erregeari edo erregearen kontseiluari bidaltzea.

Euskal aduanak itsasora eramateko Errege Dekretua onartu zen (abuztuaren 31n).

Araban inprimatutako lehen liburua kaleratu zen.  Honako hau izan zen: Quaderno de Leyes y Ordenanzas con que se govierna esta muy Noble y Leal Provincia de Álava. Beste errege dekretu batek lehengo kokalekura bihurtu zituen euskal aduanak.

Merkataritza askatasunari eutsi zioten salbuetsitako probintzietan.

Mahastiak hedatu ziren.

Karlos III.ak Arabako foruak berretsi zituen.

Legez, Arabako probintziako ogasuna eratu zen.

Foru baimena indargabetu zen eta 1780. urtean berrezarri zen. Urtebete lehenago sortu zen Euskalerriaren Adiskideen Elkarteak lehen estatutuak onartu zituen Gasteizen.

Irlandako patatak inportatzen hasi ziren, Araban landatzeko.

Euskalerriaren Adiskideen Elkarteak Gasteizko Marrazki Eskola sortu zuen.

Erregearen aginduz, euskal produktuek zergak ordaindu behar izan zituzten Gaztelara iristean.

Foru baimena berrezarri zen. Landazuriren Historia eclesiástica, política y legislativa de la M.N. y M.L. Ciudad de Vitoria izeneko lana argitaratu zen Madrilen.

Olagibel arkitektoak diseinaturiko Gasteizko Plaza Nagusia eraikitzen hasi zen.

Samaniegoren Fabulak.

Balendin Forondakoaren Cartas de Mr. De Fer gutuneriaren argitalpena.

Baztanga izurritea Araban.

Orozkoko harana behin betiko atxiki zitzaion Bizkaiari.

Lehenengo laurogeita hamar olio lanpara jarri ziren Gasteizko kaleetan.

Ekialdeko arkupeen (“epaiketakoak”) eraikuntza amaitu zen.

Konbentzioaren Gerraren baitan, Frantziako armadak Lautada zeharkatu zuen eta kalteak eragin zituzten. Uztailaren 16an, Gasteiz hartu zuten.

Landazuriren Historia civil de la M.N. y M.L. Provincia de Álava argitaratu zen.

Probintziaren aldeko epaia eman zuten diputatu nagusiaren hautaketari buruzko auzibidea.

Frantziako lehen soldaduak Gasteizen, ustez, Portugalerako bidean.

Fernando VII.a Gasteiza heldu zen, Frantziarako bidean (apirilaren 14an). Baionako batzarra: Arabaren ordezkaritzan ondokoek parte hartu zuten: Montehermosoko markesa eta Migel Rikardo Arabakoa. Napoleon Bonaparte Gasteiza heldu zen (azaroaren 5ean).

Lehen gerrillari taldeak osatu ziren Araban.

Bizkaiko barruti militarra eratu zen, Arabako lurraldea barruan zegoela.

Bizkaiko gobernuaren hiriburua Gasteizen ezarri zen.

Gosete larria Gasteizen: biztanleria 5.000 lagunera jaitsi zen. Batzar Nagusiek Konstituzioaren zina egin zuten (azaroan).

Gasteizko gudua (ekainaren 21ean). Jose I.ak eta horren armadak Frantziara ihes egin zuten.

Fernando VII.ak hiru euskal lurraldeen foruak berretsi zituen (urriaren 15ean).

Gasteizko Obren Batzordea eratu zen hiria birmoldatzeko (urtarrilaren 17an).

Erregezaleen lehen mugimenduak lurraldean.

Gasteizko antzokia inauguratu zen (1914ko sute batek suntsitu zuen).

Frantziako armada Gasteizen sartu zen, erregezaleak babesteko (apirilaren 17an).

Aizkomendiko trikuharria idoro zuten Egilatzen.

Balendin Berastegikoak Karlos V.a aldarrikatu zuen. Gerra piztu zen Araban.

Zumalakarregik Gasteiz setiatu zuen (martxoaren 15an). Sukar beltz edo kolera izurritea (abuztutik azarora).

Bergarako itunak amaiera eman zion lehen karlistaldiari (abuztuaren 31n). Foruak berresteko Legea (urriaren 25ean).

Zazpigarren kuadrilla eratu zen: Añana.

Bigarren Hezkuntzako Institutua zabaldu zen (irailaren 1ean). Esparteroren aurkako matxinada piztu zen, Manuel Montes Okak  zuzenduta. Manuel Montesek Gasteizen ezarri zuen gobernuaren behin behineko egoitza (urriaren 1ean). Foru araubidea indargabetu zuen errege dekretua, porrot egin zuen matxinadaren ondotik (urriaren 29an).

Urte horretako 1. egunean, aduanak kostara lekualdatu ziren, urriaren 29ko Dekretuak agindutakoa betetzeko.

Eskualdeko Kapitaintza Nagusia Gasteizen ezarri zuten.

Foruaren berrezartze partziala. Aldundiaren jauregia inauguratu zen.

Luis Ajuria alkateak Gasteizko aurrezki kutxa sortu zuen (azaroaren 19an).

Ramón Ortiz de Zarateren Compendio Foral de Álava.

Santa Maria eliza elizbarruti berriaren katedral gisa kontsakratu zen (apirilaren 28an). Hurrengo egunean, Diego Mariano Alguacil lehen apezpikuaren karguaz jabetu zen. Lehen tren makina Gasteiza heldu zen probako bidaia eginda (uztailaren 20an).  Madril eta Irun lotzen zituen Iparraldeko trenbidea era ofizialean inauguratu zen Arabako hiriburuan bi urte geroago.

Gasteizko bankua sortu zen (martxoaren 11n).

Gasteiz zabaltzeko plangintza hiriaren hegoaldeko antolamendua bideratzeko, Plaza Berriaren eta tren geltokiaren artean (otsailaren 1ean).

Gasteizko ateneoa inauguratu zen (apirilaren 20an).

Ricardo Becerro de Bengoa El Mentirón astekari ausarta kaleratu zuen, eta Bixente Manterolak Semanario Católico Vasco-Navarro, argitalpen atzerakoi edo kontserbadorerik behinena. Heraklio Fournier Gasteiza etorri zen bizitzera.

Mateo Morazak zuzendutako Gasteizko Unibertsitate Askea (urriaren 1ean).

Ehunka arabar Karlos VII.aren alde matxinatu ziren (abuztuaren 26an).

Karlosen aldeko beste mugimendu baten abioa, baina Araban ez zuen eraginik izan (apiriletik maiatzera). Arabako liberalen eta karlisten arteko harremana behin betiko hautsi zen. Azken karlistaldia abenduan hasi zen.

Araban, bi aldundi izan ziren: ofiziala, Gasteizen, Ramon Ortes de Velasco buru zuena, eta karlisten aldekoa, Aramaion, gerrako aldundia izenekoa, Mendietak zuzendutakoa (lehenago, Ignazio Varonak).

Quesadaren gobernu armadak karlistak garaitu zituen Zumeltzuko hegaletan eta Gasteizko setioa desegin zuten (uztailaren 7an).

“Foruen indargabetzailea” zeritzon lege dela medio, euskal lurraldeetara iritsi ziren Koroaren mendeko lurralde guztietan ezarrita zeuden zerga eta milizia obligazioak (uztailaren 21ean).  Domingo Martinez de Aragon foru ohituraren arabera izendatutako azken diputatua izan zen.

Martinez de Aragonek karguari uko egin zion eta diputazioa Jose Bravo Barandiaranen esku geratu zen (uztailaren 6an). Gobernadore Zibilak destenorez desegin zuen Batzar Nagusia; azkena ez zen berriro bildu (irailaren 19an).

Lehen itun ekonomikoa indarrean hasi zen (otsailaren 28an).

Gorbeiako uren ekarpena inauguratu zen (irailaren 21ean).

Anglo-Vasco-Navarro deituriko trenbidearen lehen tartea zerbitzuan jartzeko baimena eman zen, Gasteiz eta Leintz Gatzagaren artean (otsailaren 13an).

La Libertad egunkaria, Arabako liberalen agerkaria, kaleratu zen lehen aldiz (urriaren 25ean).

Eskualdeko Kapitaintza Militarra Burgosera lekualdatu zuten (abuztuaren 7tik 9ra).

Argiteria elektrikoa jarri zen Gasteizko bide publikoetan (otsailaren 1ean). Egur tornularien elkarteak Arabako langileen mugimendu modernoaren lehen greba egin zuen.

Gizarte Aldaketen Tokiko Batzordea eta La Previsora, lan istripuei buruzko legea garatu zuen ugazaben sozietatea, sortu ziren.

Enpresa garrantzitsuak sortu ziren Gasteizen: Gasteizko Bankua, Azukre fabrika, La Metalúrgica, El Porvenir Industrial, La Industrial Alavesa, El Ancora de Abechuco, Panificadora Vitoriana, Hueto, Hijos de López, La Maquinista…

Heraldo Alavés izeneko egunkaria, ideia kontserbadore eta katolikoen agerkaria, kaleratu zen.

Aristokraten egoitzak altxatu ziren Gasteizko hegoaldean, Sendako pasealekuaren eta Frai Frantziskoren inguruan.

Krisi filoxerikoa Arabako Errioxa osora hedatu zen.

Arabako Merkataritza eta Industria Ganbera sortu zen.

Erre-erreginek katedral berriaren lanak inauguratu zituzten (abuztuaren 4an).

Lakuako hegazkin eremua inauguratu zen (martxoaren 16an). Katedral berriaren lanak eten ziren (urriaren 29an).

Gasteizko guduaren monumentua Andra Maria Zuriaren plazan. Euskal diputazioek foruen berrezarkuntza eskatu zuten Gasteizen (uztailean).

Arabako aurrezki kutxa sortu zen (urtarrilean).

Deportivo Alaves futbol taldea eratu zen (urtarrilaren 23an). 1924an, Mendizorrotzako zelaia inauguratu zen (apirilaren 27an).

Apaiztegi berria inauguratu zen. Alaves taldea lehen mailara igo zen (martxoaren 30ean). Lehen film soinuduna eman zuten Gasteizen.

Errepublika aldarrikatu zen Gasteizen; Teodoro Gonzalez de Zarate Gasteizko alkatea izan zen eta Teodoro Olarte Diputazioko presidentea.  Gasteizko apezpikua, Mateo Mujika, hiritik bidali zuten.  Jose Luis Oriolek Arabako ermandadea sortu zuen, hau da, tradizionalismoari lotutako tokiko elkartea.

Gizarte eta politika gatazka handia, hainbat gertaeraren ondorioz: CNTk antolatutako grebak, militar erregezaleen kolpe ustela eta Euskal Estatutuaren inguruko eztabaida. Pensamiento Alavés egunkari atzerakoia kaleratu zen (abenduaren 13an).

Gabriel Martinez de Aragon Estatu Kontseiluko presidente izendatu zuten. Arabarren % 46,4k Estatutuaren aldeko botoa eman zuen (azaroaren 5ean). CNTk komunismo libertarioa aldarrikatu zuen Bastidan (abenduaren 8an eta 9an).

Luis Dorao diputazioaren burua izan zen. EAJ-62 Radio Vitoria irratia emititzen hasi zen (irailaren 30ean). Mugimendu iraultzaileak ez zuen oihartzun handirik izan lurraldean (urriaren 6tik 10era). Vidrieras de Llodio enpresa sortu zen.

Gasteizko ekialdean, Salburuan, hegazkin eremua inauguratu zen.

Oriol tradizionalistak Gorteetarako hauteskundeak irabazi zituen berriro (otsailaren 16an). Erabateko babesa izan zuen greba orokorra Gasteizen (maiatzaren 25etik ekainaren 1era). Alonso Vega teniente-koronelak gerrako egoera dekretatu zuen Gasteizen (uztailaren 19an, igandearekin). Arabako erreketeak mobilizatu ziren (uztailaren 18an eta 19an). Matxinatuek boterea hartu zuten. Matxinatuen aldeko erakunde berriak eta aurkarien kontrako errepresioa. Gasteiz bonbardatu eta Legutioko frontean erasoaldia egin zuten (irailaren 17tik 20ra).    Mateo Mujika apezpikua berriro ere Gasteiztik kanporatu zuten. Legutioko gudua (azaroaren 30a-abenduaren lehenengo egunak.

Franco lehen aldiz iritsi zen Gasteiza (otsailaren 11n). Arabako hamasei politikari ospetsu Azazetan erail zituzten (besteak beste, Gasteizko alkatea, Teodoro Gonzalez de Zarate, martxoaren 31n). Bizkaiko lurraldearen aurkako erasoaldia (apirilaren 1ean).  Aiara eta Laudioko haranak okupatu zituzten. Gasteiz Iparraldeko Armadaren Estatu Nagusiaren egoitza izan zen. Salburua auzoko aireportua erruz erabili zen (Durangoko, Gernikako eta beste herri batzuetako bonbardaketak). Arabako itun ekonomikoa berresteko dekretua (eta Nafarroako hitzarmenarena). Gipuzkoako eta Bizkaiko itunak, berriz, indargabetu ziren. Diaz Olano margolaria hil zen.

1939. urtera arte, Gasteiz matxinatuen lehen gobernuaren Justizia eta Hezkuntzako ministerioen egoitza izan zen (urtarrilean eta otsailean).

Diputazioaren ezohiko bilkura Garaipenaren omenez (apirilaren 5ean).

Lanbide Heziketako Elizbarrutiko Eskolak sortu ziren Gasteizen.

Jesus Obrero (Egibide) Lanbide Heziketako Eskolak hasi ziren (irailean).

EAJ alderdiaren propaganda ekintza klandestinoa Frai Frantzisko de Vitoriaren estatuaren aurrean (ekainaren 19an).  Nazioarteko Zuzenbideari buruzko lehen udako ikastaroak.

Uribarri eta Urrunagako urtegien eraikuntza hasi zen.

Euskal Elizbarrutia banatu zen.  Manuel Iradier txangozaleen elkartea sortu zen.

Lau mila langile inguruk parte hartu zuten gerratik aurrera egindako lehen greban (maiatzaren 2tik 9ra). Atxilotu ugari. Misio Santua egin zen (azaroan).

Itun ekonomikoa berritu zen (otsailaren 29an).

Radio Alava tokiko irratia inauguratu zen (abuztuaren 8an).  Olagibel kaleko Gobernu Zibilaren eta epaitegien eraikinen obrak amaitu ziren.

Ignazio Aldekoak lehen eleberria, El fulgor y la sangre, argitaratu zuen. Gasteizko Hiri Antolamenduaren Plan Orokorra. Gaur egungo Mercedes Benz enpresaren aurretikoa ezarri zen Gasteizen.

Gasteizko aurrezki kutxak ‘Sancho el Sabio’ erakundea sortu zuen.

Lursailak erosi ziren Gamarra-Betoñun, industriako lurzorua baliatzeko. Abetxukuko herrixkako etxebizitzen plangintza eta Gasteizko Zaramaga auzoaren proiektua.  Zeledon jaisten hasi zen Andra Maria Zuriaren jaietan.

Arriagako industrialdea eta Adurtzako auzoa Gasteizen. Ingeniaritza Tekniko eta Industrialaren Eskola. Baskoniako saskibaloi taldea eratu zen.

Telebista aurrenekoz ikusi zen Gasteizen, Heraklio Fournier kaleko establezimendu batean.

Gasteiz hiribidea eraikitzeko lanak hasi ziren hirian. Estadio sozietatea inauguratu zen (apirilaren 24an). Manuel Iradier abesbatza sortu zen.

Floridako jaiotza inauguratu zen.

Lehen euskara eskolak geroko Raimundo Olabide ikastolan.

Gamarrako igerilekuak eta Zaramagako esne fabrika inauguratu ziren Gasteizen.

Gasteizko Arana, Txagorritxu eta El Pilar auzoak eraikitzen hasi ziren.

Michelin faktoria jardunean hasi zen Gasteizen. Amarika aretoa inauguratu zen.

Norte Exprés kaleratzen hasi zen Pensamiento Alavés egunkariaren ordez (otsailaren 19an). AIFA (Ajuria, Imosa, Forjas eta Areitio) lanbide ekonomatoa hasi zen.

Gasteiz eta Lizarra lotzen zituen Vasco-Navarro trenbidea desagertu zen.

Francok katedral berria inauguratu zuen (irailaren 24an); lanak 1973an amaitu ziren. San Prudentzio lanbide ekonomatoak lehen denda ireki zuen (maiatzaren 24an).

Arabako Unibertsitate Ikastegia sortu zen.

Gasteizko Santa Luzia auzoa eraikitzen hasi zen.

Greba Michelin lantegian. Industrialdeak sortu ziren lurraldean. Lakuako hiri plangintza onartu zen.

Gasteizko merkatu zaharra eztabaida handiz eraitsi zen.

Martxoaren 3ko greba orokorra. Poliziak Asisko San Frantzisko eliza hustu zuen; horren ondorioz, bost lagun hil eta dozenaka zauritu izan ziren. Itun ekonomikoa berritu zen (azaroaren 20an). Arabako Enpresaburuen Sindikatua sortu zen. Gasteizko Nazioarteko Jazz Jaialdia.

Suarezen UCD alderdia garaile atera zen Araban izan ziren Gorteetarako lehen hauteskundeetan.

Arabarrek Konstituzioari buruzko bozketa egin zuten. Euskal Kontseilu Nagusiaren egoitza Gasteizen izan zen. Lehen kutxazain automatikoa jarri zen martxan.

Udal demokratikoak: Cuerda eta Gebara jeltzaleak Gasteizko Udalean eta Arabako Foru Aldundia gobernatu zuten. Arabarrek estatutuari buruzko bozketa egin zuten (urriaren 25ean).

Forondako aireportua (otsailaren 16an). Gasteiz euskal erakundeen egoitza bihurtu zen. ETAk Miñoien burua eta Michelin instalazioetako burua erail zituen.

Itun ekonomikoa berritu zen (maiatzaren 13an).

Norte Exprés egunkaria itxi zen (martxoaren 20an). Eusko Legebiltzarrak lehen bilkura egin zuen Gasteizko institutu zaharraren egoitzan (martxoaren 30ean).

Uholdeek kalte larriak eragin zituzten Laudion eta eskualdean (abuztuan). Lurralde Historikoen Legea onartu zen.

Irudi eta Teknologia Berrien Zentroa sortu zen. Amarika areto berria ireki zen.

Europa gizarte etxea.

Vital Kutxa sortu zen, Arabako eta Gasteizko aurrezki kutxak elkartuta. Juanma Bajo Ulloa zinema zuzendariak Donostiako Urrezko Maskorra irabazi zuen.

Zerain Everest mendiko gailurrera iritsi zen.

Baskoniak Errege Kopa irabazi zuen birritan eta Europako Saskibaloi Kopako finala jokatu zuen.

Martin Fizek Munduko Maratoi Txapelketa irabazi zuen. Ertzaintza Gasteizen hedatu zen.

Baskoniak Europako Saskibaloi Kopa irabazi zuen Gasteizen (martxoaren 12an). Gimnastikako emakumeen taldeak -ia-ia osorik arabarrek osatutakoak- urrezko domina eskuratu zuen olinpiadetan. Nafarroara doan N-I errepidearen zatibitzea amaitu zen.

42 urte igaro ondoren, Alaves taldea lehen mailara igo zen berriro.

ETAk Fernando Buesa eta Jorge Diez Elorza ertzaina erail zituen (otsailaren 22an).

Europar Batasunaz kanpoko etorkinen oldea Gasteizen.

Alaves taldeak UEFAko finala jokatu zuen Liverpool taldearen aurka. Gorbeia merkataritza gunea inauguratu zen Etxabarri-Ibiñan. Oyarzabal azken hamalau zortzimilakora igo zen.

Artium Museoa edo Arte Garaikideko Euskal Zentro Museoa inauguratu zen (apirilaren 26an). Itun ekonomikoa berritu zen. Elurreta unibertsitate ikasgelategi eta liburutegia ireki zen.  Azkena Rock Festival delakoaren lehen edizioa. Baskoniak Liga eta Kopa, biak irabazi zituen.

Salburua eta Zabalgana auzo berrien lanak hasi ziren. Boulevard merkataritza gunea ireki zen (azaroaren 4an). Pintxo-potea asmatu zen Gasteizen.

Gasteiz eta Eibar lotzen dituen autopista egiteko lanak hasi ziren.

Krisialdiaren aurretik, Araba genuen biztanle bakoitzeko errentarik handiena zeukan lurraldea estatuan (32.236 $).

Arasur plataforma logistikoa inauguratu zen Rivabellosan.

Gasteizko tranbia abian hasi zen (abenduaren 23an).

FesTVal jaialdiaren (Gasteizko Telebista Jaialdia) lehen edizioa.

Araba/Álava izen ofiziala hartu zuen lurraldeak.

Gasteiz Europako Green Capital edo hiriburu berdea izan zen.  Arabako Unibertsitate Ospitaleak Santiagoko eta Txagorritxuko ospitaleen kudeaketa hartu zuen bere gain.   Buesa Arena handitua inauguratu zen (apirilaren 9an).

Ekonomiaren krisiak izugarri handitu zuen langabezia tasa Araban, % 18raino. Gasteizko guduaren bigarren mendeurrena gogoratu zen.

Lakuako autobus geltoki berriak Herrandarren kaleko behin-behineko geltokia ordeztu zuen.

Europa biltzar jauregi berritua ireki zen. Alaves futbol taldea eta Araski saskibaloi taldea maila gorenera igo ziren.

Gasteizko hamalaugarren gizarte etxea ireki zen Zabalgana auzoan (urriaren 2an).

Saskibaloiko Final Four Txapelketa jokatu zen Gasteizen.