VIII. mendearen hastapenetatik, musulmanen eta Asturiasko lehen errege-erreginen kroniketan, “Alaba/Alava” leku izenak agertzen dira. Lurraldeari dagokionez, “Araba nuklearretik” abiatuta, gutxi gorabehera, orain dela mila urte, lurraldea egituratzen hasi zen, baina, artean, Aiaraldea, Gaubea, Arabako Errioxa edo Mendialdea eskualdeak egungo lurraldetik kanpo zeuden. XIII. mendearen erdialdetik aurrera, Arriagako kofradiaren lekukotasunak ageri dira dokumentuetan, hau da Arabako lehen erakundearenak.
1463an, berriz, Arabako Ermandade edo Anaiarte Nagusia eratu zen eta erakunde horrek legeak (ordenantzak) ematen zituen eta batzar nagusiak nahiz diputazioa antolatu zituen. Orduan sortu zen Arabako lurraldearen bilbe instituzionala. Erdi Aroaren amaieran, Arabako lurraldearen egitura ia-ia oraingoaren berdina izan zen. Hala ere, Aro Modernoko mendeetan, Arabako lurraldea eskuratzen hasi zen Gaztelako Koroarekin hitzartutako jurisdikzioa eta eskumenak –hasieran, justizia, milizia, gobernua eta ogasuna. Azkenik, garaikidetasunak “probintziako eraketa” probatu zuen. Oraintsu, autonomia erkidegoen administrazio eredu berriak Probintzia (Arabako lurraldea) behartu zuen, berriro ere, haren lekua aurkitu, eskumenak erdietsi eta gizarte, politika zein erakunde nortasuna bereganatzeko.
